BAKIŞ AÇISI

İTAATKAR MAYMUNLAR

Bu yazımda size bilimsel bir deneyden söz edeceğim.

Beş maymunu bir kafese koymuşlar ve daha sonra, bir hevenk muzu kafesin tepesinden içeriye sarkıtmışlar. Önce maymunlardan biri yukarıya doğru hamle yapmış, ama hemen üzerine tazyikli bir hortumla soğuk su sıkmışlar. Maymun, sudan kurtulup yukarıya hamle yapmayı birkaç defa denemiş, fakat hiçbirinde başarılı olamamış ve vazgeçmiş. Sonra diğer bir maymun yukarıya tırmanmaya çalışınca, soğuk su ile engellenmiş. Diğer maymunlar da muzlara ulaşmaya çalışmışlar, ama herbirinin gayreti de soğuk su engeli ile karşılaşınca başarısız olmuş. Sonuçta maymunlar, muzlara ulaşmayı bırakmış ve hiçbiri bir daha muzları almak için harekete geçmeye cesaret edememiş.

Sonra maymunlardan birini kafesten alıp, yerine bir başka maymun koymuşlar. Yeni gelen maymun, yukarıdaki muzları görünce hemen yukarı atılmış. O anda, bilimadamları su ile maymunu durdurmak için harekete geçerlerken, beklenmedik bir gelişme olmuş ve soğuk su ile ıslatılacaklarını bilen önceki dört maymun birden yeni gelenin üzerine atılarak onu engellemek için dövmeye başlamışlar. Ne olduğunu anlamayan yeni gelen maymun, karşılaştığı şiddet karşısında muzlara ulaşma gayretinden vazgeçmiş ve diğerleri gibi aşağıda oturmaya başlamış.

Sonra, eski dört maymundan birini daha kafesten alıp yerine yeni bir maymun koymuşlar. Tabii ki, yeni gelen maymun kısa bir intikal sürecinden sonra yukarıda asılı muzlara doğru atılmış. Diğer dört maymun hemen yeni gelenin üzerine atılmış. Fakat bir önce gelen maymun, yeni geleni öyle şiddetli dövüyormuş ki, eski üç maymuna yapacak birşey kalmamış. Bu şiddet karşısında yeni gelen de pes etmiş ve aşağıya diğerlerinin yanına inmiş.

Bilimadamları, sırayla bütün eski maymunları kafesten alıp yerine yeni maymun koymuş ve her seferinde aynı sonuç ile karşılaşmışlar. Muza uzananlara soğuk su cezası verildiğini bilen bütün eski maymunlar kafesten alınıp yerine yeni maymunlar konulduğu halde, yediği dayak gördüğü şiddet yüzünden artık hiçbir maymun, nedenini sorgulamadan muzlara uzanmaya cesaret edemez olmuş.

Bu deneyden, en az bir düzine sonuç çıkarmak mümkün. Sanırım, bu çıkarsamaların içinde hiçbiri diğerinden daha az önemsiz olmayacaktır. Ben bunlar içinden ikisini çok önemsiyorum. Biri, itaate zorlananların en çok korkmaları gerekenin, içlerindeki aymazlar olduğudur.. Diğeri ise, çevrenin baskısını ve telkinlerini hiç sorgulamadan kabul etmenin, insanı birçok şeyden mahrum bırakabileceği gerçeğidir.